Inleiding

Iedereen kent het wel en doet het weleens in zijn klas; leerlingen in een groepje van 3,4 of 5 gezamenlijk laten werken aan een opdracht en/of eindproduct. Maar hoe zorg je er nu voor dat ‘het loopt’, dat er een planning is en een taakverdeling waarin iedereen een (gelijkwaardige) bijdrage levert, dat leerlingen op een goede manier gebruik maken van elkaars expertise, (meer) in hun eigen kracht komen te staan maar ook elkaar aanspreken als het niet loopt. En – wellicht nog belangrijker – hoe geef je de leerling inzicht in zijn eigen rol in het groepsproces op een zodanige manier dat hij daar bij een volgende opdracht voordeel van heeft? Om antwoord te vinden op deze vragen bedacht ik een beoordelingsmodel / reflectiemodel bij een opdracht in onze derde klas Science met Havo en Vwo leerlingen.

De opdracht

De leerlingen kregen de opdracht om met een groepje bestaande uit totaal 5 leerlingen een poster te maken en een expositie in te richten over een onderdeel van het Internationale Ruimte Station (ISS). Zo was er bijvoorbeeld een groepje dat zich bezighield met het leven aan boord, een groepje dat zich bezighield met het werken aan boord, een groepje onderzocht de bouw van het ISS-station etcetera. Voor deze opdracht hadden de leerlingen 3 lessen van 80 minuten de tijd. Voor het volbrengen van de opdracht werden de leerlingen aangesproken op hun creatieve vaardigheden, hun probleemoplossende vaardigheden, hun informatievaardigheden en natuurlijk de onderlinge samenwerking.

Het reflectieverslag

Na afloop van de opdracht krijgen de leerlingen de opdracht om hun reflectieverslag te schrijven. In dat verslag moeten de leerlingen vragen beantwoorden als “wat ging er goed”, “waardoor kwam dat”, “wat kan er een volgende keer beter”, “waar ben je tevreden over” en “wat zou je de volgende keer echt anders doen”. Ook werd hen gevraagd te reflecteren op hun eigen rol in de groep; “wat was hun bijdrage” en “zouden anderen dat ook zo zien”.

Om hen op gang te helpen had ik kaartjes als hulpmiddel gemaakt, zie de figuur. Elke leerling kreeg 5 kaartjes (van elke kleur één) en moest er één geven aan die groepsgenoot waarvan hij/zij vond dat die echt door die vaardigheid uitblonk in het groepswerk. Om rustig na te kunnen denken gingen eerste alle leerlingen apart van hun groepje zitten om de kaartjes in te vullen. Eenmaal daarmee klaar, kwam de groep weer bij elkaar en werden de kaartjes mét de motivatie aan de groepsgenoten uitgedeeld. Gezien de aantallen kon de witte kaart wel gebruikt worden maar hoefde deze niet te worden uitgedeeld.

De reacties waren geweldig. Sommige leerlingen kregen van hun groepsgenoten 4 kaartjes van één kleur en waren er trots op dat hun specialiteit, bijvoorbeeld informatievaardigheden of creativiteit zo goed werd gezien door de groep. Andere leerlingen kregen van alle vier de kleuren één kaartje en waren er trots op dat zij zich met zoveel verschillende vaardigheden hadden ingezet voor deze opdracht. Er waren ook enkele leerlingen die een wit kaartje kregen van één of meerdere leerlingen uit hun groepje. Hoewel de leerling die een wit kaartje ontving dit vaak wel herkende en kon verklaren ervaarde hij/zij dat toch als niet leuk. Ook het geven van een wit kaartje werd – bij navraag – lastig gevonden.

Het nadenken over, het bespreken en vervolgens het beargumenteerd verwerken van de input die een leerling van zijn groepsgenoten krijgt levert een goede basis voor een reflectie gesprek met de leerling over zijn plaats en functioneren in de groep. Er worden vragen gesteld als: Herken je wat je groepsgenoten vinden? Ben je het ermee eens? Vind je die rol prettig of zou je eigenlijk wel anders willen? Hieronder volgen een aantal korte stukjes uit verslagen van leerlingen.

Leerlingen quotes

Hier volgen een aantal letterlijke quotes van de leerlingen uit het reflectieverslag dat ze schreven op basis van deze kaartjes:

Ik vind het erg aardig, en ook erg geinig dat iedereen mij het kaartje met probleemoplossend vermogen heeft gegeven. Daar zit waarschijnlijk de boodschap in dat ik daar erg goed in ben.

Ook is het zo dat ik geen enkel kaartje heb gehad met de boodschap dat mensen niet met mij willen samenwerken. Dat vind ik een goede boodschap, waar ik blij mee ben.

Ik vind deze manier van reflecteren wel goed, want je kan per vaardigheid een kaartje aan iemand geven. Maar het is wel jammer dat een beperkt aantal redenen op het kaartje staan, als je bijvoorbeeld ook zelf een reden kan toevoegen zou het nog beter zijn.

Ik ben het er wel mee eens dat ik me niet heel goed heb ingezet om mee te helpen. Omdat ik het niet heel leuk vond. Dus ik had er niet echt veel zin in. Ik vind het fijn om te horen te krijgen dat snel goede en belangrijke informatie kan opzoeken en dat ik de informatie zo kan verwerken dat iedereen het begrijpt. Met de informatieve vaardigheden ben ik het eens met de kaartjes: niet fijn om mee samen te werken ben ik het een beetje eens.

Ik heb geel en rood gekregen. Met de reden erbij dat ik creatieve technieken ken en kan toepassen, en het gemakkelijk is om hulp aan mij te vragen. Ik ben hier heel erg blij mee.

Ook denk ik dat dit een hele handige en makkelijke manier van feedback aan de ander geven is.

Ik heb vier keer de ‘Ik vind het fijn om met jou samen te werken’ gekregen. Ik ben daar wel blij mee, want dan weet ik wat ze van mij vinden. Van de 6 redenen die je kon geven heb ik ‘Je zorgt voor een fijne sfeer in de groep’ ‘Het is makkelijk om aan jou hulp te vragen’ ‘Je positief bent als iemand anders met een plan of idee komt’ ‘Je respectvol overlegt en onderhandelt als we een meningsverschil hebben. Ik heb dus niet als reden ‘Je afspraken met de groep altijd nakomt’ en ‘Ik voel me op gemak en gewaardeerd voel door jou’. Ik vind het wel leuk dat we na een groepsopdracht zulke feedback krijgen. Je leert er veel van hoe je in een groep samenwerkt en je kan er wat aan doen voor volgende keer.

Ik heb 2 keer de blauwe kaart gekregen en 1 keer de gele. Ik vind het zelf best raar dat ik de blauwe kaart heb gekregen omdat Kees bijna alles op de computer heeft gedaan had opgezocht. Aan de andere kant snap ik wel dat ik de kaart heb gekregen omdat ik 1 opdracht op de computer heb gemaakt. Ook heb ik een gele kaart gekregen. Dit vind ik fijn want ik weet nu ook dat ik de sfeer goed hou in de groep.

Ik vind dit een fijne maar vooral een goede manier om ons zo te beoordelen. Je weet meteen ook hoe je groepje over je denkt en hoe je dat kan oplossen. En je bent eerlijk tegen elkaar. Ik vind het ook een leuke manier omdat het niet standaard is maar eens iets anders.

Welke kaartjes heb je ontvangen? 3 van de 3 kaarten zijn bij mij rood. Volgens mijn groepje ben ik het creatiefst.
Wat vind je van de kaartjes? Op zich is het wel een compliment, ik zelf wist het niet. Dacht altijd dat ik juist degene was die het minst creatief was, maar dat heeft dus zijn tegendeel bewezen! Ik doe altijd mijn best om de juiste prestatie te leveren, en dat is erkend door mijn groep genoten.
Herken je dat? In het dagelijks leven heb ik wel vaak een creatieve gedachten, maar bij bijvoorbeeld het vak kunst komt dat nooit echt naar voren. Ik probeer altijd een creatieve oplossing te vinden, ik denk dat dat wel te zien is aan mijn prestaties.

Wat vind je van de manier waarop jullie elkaar beoordelen? Ik vind dat op zich best fijn, aangezien je feedback kan geven of een compliment. Ik heb het op deze manier nog nooit gedaan, en het pakte best positief uit. Je kan direct ook vragen waarom diegene jou dat kaartje heeft gegeven. Een dikke pluim dus!
Tot slot

Om leerlingen zich bewust te maken van hun eigen rol in een groep en hen handvaten te geven om een volgende keer hier anders in te handelen was het uitvoeren van deze opdracht een prettige en effectieve manier van werken. Essentieel voor het welslagen is een veilige sfeer waar het mogelijk is om zonder belemmeringen tips en tops aan klasgenoten te geven dit aangevuld met een feedback gesprek na het uitdelen van de kaartjes.

Eugenie Zwanenburg

December 2017